Urlopy macierzyńskie w Polsce. Pytania i odpowiedzi

W II expose premier Donald Tusk zapowiedział wprowadzenie rocznego urlopu rodzicielskiego. Prezentujemy odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące planowanych zmian. 

1. Jakie zmiany w urlopach macierzyńskich przewiduje nowa ustawa przygotowana przez rząd? Co to jest urlop rodzicielski? Co się dokładnie zmieni?

Dzięki zmianom w ustawie rodzice będą mogli skorzystać z urlopu składającego się z trzech części:

I. Tzw. Podstawowy urlop macierzyński wynosi (i nadal wynosiłby):
20 tygodni - w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie,
31 tygodni - w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie,
33 tygodnie - w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie,
35 tygodni - w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie,
37 tygodni - w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie.

II. Tzw. dodatkowy urlop macierzyński od dnia wejścia w życie ustawy wynosiłby:
- do 6 tygodni - w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie,
- do 8 tygodni - w przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie.

III. Tzw. urlop rodzicielski wynosiłby do 26 tygodni, niezależnie od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie.

PRZYKŁAD: kobieta, która urodzi jedno dziecko będzie mogła skorzystać maksymalnie z:
20 tygodni podstawowego urlopu macierzyńskiego + 6 tygodni dodatkowego urlopu macierzyńskiego + 26 tygodni tzw. urlopu rodzicielskiego = 52 tygodni urlopu.

2. Nie jestem biologicznym rodzicem moich dzieci, czy będę mógł korzystać z urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego?

Osoby, które adoptowały dziecko lub są rodziną zastępczą będą mogły również korzystać z 3 części urlopu:

I. Tzw. podstawowy urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego wynosi (i nadal wynosiłby):
20 tygodni - w przypadku przyjęcia jednego dziecka,
31 tygodni - w przypadku jednoczesnego przyjęcia dwojga dzieci,
33 tygodnie - w przypadku jednoczesnego przyjęcia trojga dzieci,
35 tygodni - w przypadku jednoczesnego przyjęcia czworga dzieci,
37 tygodni - w przypadku jednoczesnego przyjęcia pięciorga i więcej dzieci.

II. Tzw. dodatkowy urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego od dnia wejścia w życie ustawy wynosiłby:
- do 6 tygodni – w przypadku przyjęcia jednego dziecka,
- do 8 tygodni – w przypadku jednoczesnego przyjęcia więcej niż jednego dziecka,
- do 3 tygodni – w przypadku przyjęcia dziecka starszego.

III. Urlop rodzicielski wynosiłby do 26 tygodni, niezależnie liczby dzieci jednocześnie przyjętych na wychowanie.

PRZYKŁAD: osoba, która adoptowała jedno dziecko będzie mogła skorzystać maksymalnie z:
20 tygodni podstawowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego + 6 tygodni tzw. dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego + 26 tygodni urlopu rodzicielskiego
= 52 tygodni urlopu.

3. Kiedy ustawa o urlopie rodzicielskim wejdzie w życie?

Na obecnym etapie rząd zakłada, że ustawa wejdzie w życie z dniem 1 września 2013 r.

4. Czy kobiety, które rozpoczną urlop macierzyński na starych zasadach będą mogły go kontynuować na nowych?

Z nowych zasad będą mogły skorzystać osoby, które w dniu wejścia w życie ustawy będą przebywać na urlopie macierzyńskim (w wymiarze podstawowym lub dodatkowym).

PRZYKŁAD: Załóżmy, że kobieta urodzi jedno dziecko 1 kwietnia 2013 roku. Najpierw wykorzysta 20 tygodni tzw. podstawowego urlopu macierzyńskiego, a potem rozpocznie wykorzystywanie tzw. dodatkowego urlopu macierzyńskiego (do 6 tygodni). W dniu wejścia w życie nowej ustawy, czyli 1 września 2013 r. będzie w 22 tygodniu urlopu macierzyńskiego z 26 tygodni, które jej maksymalnie przysługują. Będzie mogła tym samym skorzystać z nowych zasad i skorzystać dodatkowo z 26 tygodni tzw. urlopu rodzicielskiego.

5. Jeśli ustawa wejdzie w życie 1 września 2013 r., to część kobiet rodzących w styczniu i lutym 2013 r. nie będzie mogła korzystać z urlopu rodzicielskiego na nowych zasadach. Czy istnieje szansa, żeby wszystkie kobiety rodzące w 2013 r. zostały jednak objęte nowymi zasadami?

Obecnie projekt wydłużenia urlopu macierzyńskiego poddawany jest szerokim konsultacjom społecznym. Z obliczeń resortu wynika, że będą mogły z niego skorzystać kobiety, które urodzą dzieci najwcześniej w połowie marca, pod warunkiem, że ustawa wejdzie w życie 1 września 2013 roku. Tak więc, jeśli ten termin zostanie zachowany, zdecydowana większość kobiet, które urodzą dzieci w 2013 roku, zostanie objęta nową ustawą. Założony termin wejścia w życie ustawy wynika z przyjętego harmonogramu prac i niezbędnych konsultacji. Jej ostateczny kształt, przed przesłaniem projektu do parlamentu poznamy jednak za kilkanaście tygodni. Nie jest wykluczone zatem, że projekt będzie jeszcze zmieniany i uaktualniany.

6. Co muszę zrobić, żeby skorzystać z rocznego urlopu rodzicielskiego? Czy muszę to gdzieś zgłosić? Jeśli tak to gdzie i kiedy?

Będą dwa sposoby skorzystania z rocznego urlopu w związku z urodzeniem się dziecka:

I. złożenie pracodawcy na co najmniej 14 dni przed przewidywaną datą porodu pisemnego wniosku o udzielenie bezpośrednio po urlopie macierzyńskim, dodatkowego urlopu macierzyńskiego w pełnym wymiarze (czyli 6 tygodni), a bezpośrednio po takim urlopie - urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze (czyli 26 tygodni)

albo

II. złożenie pracodawcy w terminie nie krótszym niż 7 dni przed rozpoczęciem dodatkowego urlopu macierzyńskiego (czyli tego, który następuje po tzw. podstawowym 20-tygodniowym urlopie macierzyńskim) pisemnego wniosku o udzielenie takiego urlopu, a następnie w terminie nie krótszym niż 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu rodzicielskiego - pisemnego wniosku o udzielenie takiego urlopu.

7. Jaki zasiłek otrzymam przebywając na półrocznym urlopie macierzyńskim, a jaki wybierając roczny urlop rodzicielski?

Projekt zakłada, że zasiłek macierzyński za okres urlopu macierzyńskiego i dodatkowego urlopu macierzyńskiego (czyli za okres 20 tygodni + 6 tygodni) będzie wynosił, tak jak to jest obecnie, 100% podstawy wymiaru zasiłku. Natomiast zasiłek za okres tzw. urlopu rodzicielskiego (także do 26 tygodni) będzie wynosił co do zasady 60% podstawy wymiaru zasiłku.

Jeżeli jednak kobieta podejmie decyzję o skorzystaniu z urlopu rodzicielskiego jeszcze przed porodem składając wniosek o udzielenie jej bezpośrednio po urlopie macierzyńskim - dodatkowego urlopu macierzyńskiego, a bezpośrednio po takim urlopie - urlopu rodzicielskiego, to wówczas przez cały okres urlopu związanego z urodzeniem się dziecka będzie jej przysługiwał zasiłek w wysokości 80% podstawy wymiaru zasiłku.

8. Czy mogę wybrać opcję pośrednią tzn. urlop rodzicielski dłuższy aniżeli 6 miesięcy, ale krótszy niż 12? Jeśli tak to ile wówczas otrzymam zasiłku?

Tak, urlop związany z urodzeniem się dziecka może być dłuższy niż 6 miesięcy, ale krótszy niż 12 miesięcy, co może nastąpić na dwa sposoby:

I. Jeżeli kobieta zdecydowała się na urlop rodzicielski jeszcze przed porodem, to może zrezygnować z korzystania z tego urlopu w całości lub w części i powrócić do pracy. W przypadku rezygnacji z całego urlopu rodzicielskiego kobieta otrzyma wyrównanie pobranego zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu macierzyńskiego i dodatkowego urlopu macierzyńskiego w wysokości 80% podstawy wymiaru zasiłku - do 100%.

II. Jeżeli natomiast kobieta decyduje się skorzystać z urlopu rodzicielskiego bezpośrednio po dodatkowym urlopie macierzyńskim, to taki urlop może być udzielony w częściach (nie więcej niż w trzech), z których każda nie może być krótsza niż 8 tygodni. W takim przypadku będzie przysługiwał zasiłek w wysokości 100% podstawy wymiaru zasiłku za okres urlopu macierzyńskiego i dodatkowego urlopu macierzyńskiego oraz 60% podstawy wymiaru zasiłku za okres wykorzystanego urlopu rodzicielskiego.

9. Co z kobietami pracującymi na umowę o dzieło i umowę zlecenie? Czy będą mogły skorzystać z rocznego urlopu rodzicielskiego?

Taką możliwość będą miały kobiety zatrudnione na umowę zlecenie, ale pod warunkiem, że dobrowolnie przystąpią do ubezpieczenia chorobowego (odpowiedni wniosek wystarczy zgłosić do ZUS-u).

Niestety nowe rozwiązania nie obejmą kobiet wykonujących pracę na podstawie umowy o dzieło, gdyż nie mają one możliwości dobrowolnego przystąpienia do ubezpieczenia chorobowego.

10. Czy będzie można łączyć pobieranie zasiłku macierzyńskiego z pracą na pół etatu? Na jakich dokładnie zasadach?

Projekt przewiduje, że pracownik uprawniony do dodatkowego urlopu macierzyńskiego (czyli tego, który może trwać maksymalnie 6 tygodni) może łączyć korzystanie z tego urlopu z wykonywaniem pracy w wymiarze nie wyższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy. W takim przypadku dodatkowego urlopu macierzyńskiego udziela się na pozostałą część dobowego wymiaru czasu pracy.

Powrót na część etatu następuje na pisemny wniosek pracownika, który musi go złożyć w terminie nie krótszym niż 7 dni przed rozpoczęciem wykonywania pracy. W takim wniosku pracownik musi wskazać wymiar czasu pracy oraz okres, w którym zamierza łączyć dodatkowy urlop macierzyński z wykonywaniem pracy. Pracodawca będzie musiał uwzględnić wniosek pracownika.

Analogiczne zasady łączenia urlopu z pracą będą obowiązywać w przypadku urlopu rodzicielskiego.

11. W jakiej sytuacji będą rodzice prowadzący własną działalności gospodarczą?

Osoby prowadzące własną działalność gospodarczą nie są objęte obowiązkowym ubezpieczeniem chorobowym, natomiast mogą przystąpić do tego ubezpieczenia dobrowolnie. Te osoby, które przystąpią do ubezpieczenia chorobowego, będą mogły otrzymywać zasiłek macierzyński.

12. Czy ojcowie będą mogli skorzystać z urlopu rodzicielskiego? Na jakich zasadach?

Ojcowie dzieci będą mogli skorzystać z urlopu rodzicielskiego (czyli trzeciej części urlopu trwającej maksymalnie 26 tygodni) na takich samych zasadach jak matki.

Projekt ustawy przewiduje bowiem, że urlop ten, w wymiarze do 26 tygodni, będzie mógł być wykorzystany jednorazowo albo nie więcej niż w trzech częściach, z których każda nie będzie być mogła krótsza niż 8 tygodni, przypadających bezpośrednio jedna po drugiej.

Od decyzji rodziców dziecka zależeć zatem będzie, które z nich skorzysta z urlopu w pełnym wymiarze albo w jaki sposób podzielą się tym urlopem, wykorzystując go w częściach.

13. Dlaczego rząd nie przyjął rozwiązania polegającego na tym, żeby ten roczny urlop rodzicielski móc wykorzystać w przeciągu 3 lat od urodzenia dziecka?

W trakcie prac nad projektem rozważano wiele pomysłów i możliwości wydłużenia urlopu macierzyńskiego. Ministerstwo Pracy uznało, że najbardziej korzystnym rozwiązaniem będzie wykorzystanie urlopu w pierwszym roku życia dziecka. Takie rozwiązanie zostało zawarte w projekcie, który obecnie został skierowany do konsultacji społecznych. Oznacza to, że za kilka tygodni do ministerstwa pracy trafi wiele opinii na temat przedstawionego projektu. Niewykluczone, że w trakcie dalszych prac nad projektem pojawią się nowe rozwiązania.

14. Jaką drogę legislacyjną przechodzi projekt ustawy dotyczący urlopów rodzicielskich? Kiedy trafi do Sejmu?

W dniu 8 listopada 2012 r. projekt został skierowany do uzgodnień międzyresortowych i konsultacji społecznych. Następnie zostanie rozpatrzony przez stały komitet Rady Ministrów i Radę Ministrów (prawdopodobnie nastąpi to w I kwartale 2013 r.). Po tym zostanie skierowany do Sejmu, gdzie rozpatrywać i głosować nad nim będą posłowie.

15. W jakiś sposób zwykli obywatele mogą partycypować w konsultacjach społecznych?

Każda osoba i każda organizacja może zgłosić zainteresowanie pracami nad tym projektem, zgłaszając do niego swoje uwagi: http://bip.kprm.gov.pl/download.php?s=75&id=2822.

Projekt ustawy został skierowany do konsultacji 9 listopada 2012 r. Projekt przechodzi obecnie tzw. pełne konsultacje, a więc trwające 30 dni. Oznacza to, że uwagi będą wpływać do ministerstwa do połowy, a nawet do końca grudnia 2012 r., bo można je także wysyłać pocztą. Na początku stycznia ministerstwo pracy dokona analizy uwag i ewentualnych poprawek w projekcie ustawy.

16. Czy rząd nie obawia się, że przez wprowadzenie rocznego urlop rodzicielskiego kobiety będą miały jeszcze większe problemy z zatrudnieniem? Pracodawcy będą się bali stracić pracownika na rok. Czy sytuacja kobiet na rynku pracy się nie pogorszy?

Aby tak się nie stało, projekt ustawy przewidział maksymalną elastyczność w wykorzystywaniu urlopu. W zależności od sytuacji zawodowej kobiety będą mogły przekazać część urlopu mężowi lub wcześniej wrócić do pracy na pół etatu /20 godz. tygodniowo/. Trudno zatem, pamiętając o tych możliwościach uznać, że projekt doprowadzi do sytuacji, w której kobiety będą miały utrudniony powrót do pracy.

17. Ile proponowane rozwiązania będą kosztować budżet państwa? Z jakich środków zostanie to sfinansowane?

Proponowane rozwiązania spowodują wzrost wydatków na zasiłki macierzyńskie wypłacane z funduszu chorobowego (ZUS) oraz na składki emerytalno-rentowe za okres urlopu macierzyńskiego finansowane z budżetu państwa. Przy założeniu, że wszyscy ubezpieczeni skorzystaliby z uprawnienia, szacunkowy (maksymalny) wzrost wydatków wyniósłby w roku 2013r. , zakładając wejście w życie nowelizacji od 1 września 2013r., kwotę 868 mln zł, a w roku 2014 kwotę 2 744 ml zł.

Zasiłki macierzyńskie, co do zasady, finansowane są z funduszu chorobowego ZUS. W przypadku, jeżeli środki z funduszu chorobowego ZUS nie będą w stanie pokryć kosztów urlopów, dopłacać będzie budżet państwa.

premier.gov.pl/fot. KellBayley